1863 წლის 11 იანვრის ღამეს მთელ პოლონეთში ზარები დარეკეს. დაიწყო აჯანყება რუსეთის მმართველობის წინააღმდეგ პოლონეთის დამოუკიდებლობის აღდგენის მიზნით. ბრძოლა უთანასწორო იყო, აჯანყება სასტიკად ჩაახშეს. არეულობაში მონაწილეობდნენ სახვითი ხელოვნების სკოლის სტუდენტები. სკოლა დაიხურა, სტუდენტები, ისევე როგორც პოლონეთის თავისუფლებისათვის ბევრი მებრძოლი, გადაასახლეს დასავლეთ ციმბირში.
XIX საუკუნის 60-იანი წლების დასაწყისში კუზნეცკში* ჩამოვიდა ვარშავის სამხატვრო სკოლის კურსდამთავრებული პოლონელი მხატვარი ჰენრიკ ფილიპოვიჩი, რომელიც ბავშვებს ასწავლიდა ფერწერას, ლიტერატურას და ლათინურს. ჯერ კუზნეცკის პირველ რაიონულ სკოლაში ასწავლიდა. ეს საგანმანათლებლო დაწესებულება გაიხსნა 1826 წელს, მაგრამ უბადრუკ მდგომარეობაში იმყოფებოდა - ხან ხსნიდნენ და ხან ხურავდნენ. ამიტომ ფილიპოვიჩი, ისევე როგორც სხვა პოლონელები, რეპეტიტორობით იყო დაკავებული. კუზნეცკში ბევრი მდიდარი ადამიანი არ იშურებდა ფულს, რათა მათ შთამომავლებს სცოდნოდათ ლათინური და ფრანგული, დაეკრათ ფორტეპიანოზე და ეწერათ ლექსები. პოლონელ მასწავლებლებს პატივს სცემდნენ და კარგ ფულს უხდიდნენ მათ. ჰ. ფილიპოვიჩი უფრო მეტ ფულს იღებდა რეპეტიტორობისთვის, ვიდრე თავისი ნახატების გაყიდვით.
* კუზნეცკის ოლქის ცენტრი, ტომსკის გუბერნიის ნაწილი. (gulevich.net/statiy/sibirskie_poliaki.htm)
აჯანყების მონაწილეთა შემაჯამებელი სია შეიცავს 1863-1864 წლების მოკლე რეზიუმეს: ფილიპოვიჩი ჰენრიკ კარლოვიჩი - მამაკაცი, ვარშავის გუბერნიის აზნაური, ადმინისტრაციულად გადასახლებული საცხოვრებლად, იმყოფებოდა ტომსკის გუბერნიაში 1867-68 წწ , დაბრუნდა პოლონეთის სამეფოში (ГAOO ф.3.,oп. 6, д.8960). იმპერატორ ალექსანდრე II-ის 1867 წლის 17 მაისის მანიფესტმა პოლონელ გადასახლებულებს, ძირითადად მაღალი წრის წარმომადგენლებს, უფლება მისცა სამშობლოში დაბრუნებულიყვნენ.
გადასახლებიდან დაბრუნებული ჰ ფილიპოვიჩი პარიზში გაემგზავრა სწავლის გასაგრძელებლად. 1872 წელს მხატვარი ლუბლინში მიიწვია ვანდა კიცინსკამ (დაახლოებით 1850-1938), რომელმაც შექმნა სამხატვრო სტუდია, რომელიც ასწავლიდა ქალებს ფოტოგრაფიას, ფოტოგრაფიულ ქიმიას და რეტუშირებას. ჰ.ფილიპოვიჩი სამხატვრო განყოფილებას ხელმძღვანელობდა და ხატვას ასწავლიდა. ამავე სტუდიაში, რეტუშის შემსრულებელი მხატვარი იზაბელა მლინარსკა (დაბ. 1846 წ.) ასწავლიდა სტუდენტებს ფოტოების გაფერადების ახალ ტექნიკას. მალე იგი დაქორწინდა ჰენრიკ ფილიპოვიჩზე. 1873 წელს დაიბადა მათი ვაჟი კაზიმირი (1873-1926), რომლის ნათლია იყო ცნობილი პოლონელი ფოტოგრაფი იან კაზიმირის-ძე მიეჩკოვსკი (1830-1898), მრავალი საერთაშორისო გამოფენის გამარჯვებული. 1874 წელს მხატვარი ჰ.ფილიპოვიჩი და მისი ოჯახი დაბრუნდნენ ვარშავაში, სადაც მან გახსნა საკუთარი ფოტოგრაფია. აქ დაიბადნენ სტეფანი და იზაბელა ფილიპოვიჩები.
ნიჭიერი მხატვარი და მოქანდაკე პროფესიონალურად ეწეოდა ფოტოგრაფიას. ვარშავის საქველმოქმედო საზოგადოებაში ის ლექციების მსმენელებს აცნობდა ფოტოგრაფიის თეორიას. მას მიაჩნდა, რომ კამერა არის მხატვრული ნიჭის მქონე ადამიანის ხელში მხატვრული ნაწარმოებების შექმნის ინსტრუმენტი. ბევრს მოგზაურობდა. პარიზულ ჟურნალში „L Illustration“ 1877 წ, ჯერ კიდევ 1877-1878 წლების რუსეთ-თურქეთის ომის დაწყებამდე გამოქვეყნდა საკუთარი კორესპონდენტის ჰენრიკ ფილიპოვიჩის ილუსტრაციები. ორი მათგანი: „მოვლენები აღმოსავლეთში. აზიის არმიის მობილიზაცია. რეზერვისტების ჩამოსვლა ტფილისში.“ და „ტიფლისი. მთავრობის სახლის პარკში ჩაის დარიგება მცირე აზიის საზღვარზე რეზერვისტებისთვის “. ასევე იყო "ალექსანდროპოლში რუსების მიერ მოკლული ქურთების ლიდერის ჯაფარ აღას პორტრეტი“ და "ტრაპიზონის ხედი". ეწვია თუ არა ის ამ დროს ამიერკავკასიას და რამ უბიძგა მხატვარს რამდენიმე წლის შემდეგ კვლავ ჩამოსულიყო ტფილისში, უცნობია. 1880 წლის მაისში იგი კვლავ ტფილისშია, სადაც საოლქო კომისარიატის თანამდებობის პირმა გრიგორი კარაევმა და მხატვრის დედამ ანტონინა ფილიპოვიჩმა 1880 წლის 11 მაისს, კვირას, ქალაქის ცენტრში, გოლოვინსკის გამზირზე კონსტანტინე ზუბალაშვილის სახლში გახსნეს ფოტოგრაფიული დაწესებულება "Филипович и Ко". ახალი შენობა სპეციალურად აშენდა ფოტოგრაფიისთვის (Кавказ, 1880, No. 122). შორიახლოს იყო კიდევ 9 ფოტოგრაფიული დაწესებულება: ედვარდ ვესტლი, ოლგა და ევგენია ორლაი, ლევ დუბელირი, მოისეი ლევიტესი, პიოტრ კოლჩინი და დიმიტრი ერმაკოვი, ვლადიმირ ბარკანოვი, ალექსანდრე როინაშვილი. საინტერესოა, თუ ურთიერთობდა ის რომელიმე მათგანთან?
ამ დროს ბევრი პოლონელი ცხოვრობდა ტფილისში, გადასახლებული "თბილ ციმბირში", ზოგიერთი მათგანი, ხელოსნები და ოსტატები, ვარშავიდან სამუშაოს საძებნელად ჩამოვიდნენ... ისინი ფოტოს გადასაღებად ვარშაველი მხატვრის სტუდიაში მიდიოდნენ. ამავე სტუდიაში მიწვეული იყო ქ-ნი ოლგა ფეოფანოვა , რომელიც ეფექტურად აფერადებდა ფოტოგრაფიულ პორტრეტებს ამოზნექილ მინაზე ფოტო-ოლეო-ქრომიის მეთოდით. (Кавказ, 1880, No 295). შემდეგი საგაზეთო რეკლამა ეხება 1881 წლის 6 ივნისს, სადაც ნათქვამია, რომ „... საოჯახო ბაღში მოეწყობა სეირნობა ცოცხალი სურათების ჩვენებით, რომელსაც მხატვარი ჰ. ფილიპოვიჩი დადგამს ” ( Кавказ, 1881, No123).
„კნ.ბარბარე ბარათაშვილის ინიციატივით, ტფილისის ყველაზე ღარიბი ოჯახების საკეთილდღეოდ, შაბათს, 6 ივნისს, საოჯახო ბაღში მოეწყო სეირნობა ცოცხალი სურათების ჩვენებით, ნახატების შერჩევა, დადგმა და ზოგადად ყველა საქმე უსასყიდლოდ იკისრა მხატვარმა ფილიპოვიჩმა. რამდენად დიდი იყო შემოსავალი - ჯერ არ არის დაზუსტებული, მაგრამ თუ ვიმსჯელებთ ბაღში მყოფი საზოგადოების მასით, კარგი უნდა იყოს“ (Кавквз, 1881, No125).
ცოცხალი სურათების დადგმა დიდი პოპულარობით სარგებლობდა და მრავალ მაყურებელს იზიდავდა. ცნობილია საზოგადო მოღვაწის მიხეილ თუმანიშვილის მოგონება:
„იმ საღამოს ნამდვილი სიამოვნება განვიცადეთ ადგილობრივი თეატრის სცენაზე ხელოვნების შესანიშნავი მცოდნის, კნიაზ გაგარინის მიერ დადგმული ცოცხალი სურათების ხილვით. ეს მოვლენა ზოგადად იშვიათია, თითქმის არნახული ტფილისში, მაგრამ მასში ისეთი ადამიანის მონაწილეობა. რომელიც ნამდვილი ხელოვანია ამ სიტყვის სრული გაგებით, საკმარისი გახდა უზარმაზარი აუდიტორიის მოსაზიდად.
1849 წლის 20 მარტი მ.თუმანიშვილი“
მიხეილ ხელთუბნელი. „ლიტერატურული და სოციალური წარსულიდან“. თბილისი. 1938. გვ.116, (ქართ.).
კნიაზ გრიგორი გრიგორის-ძე გაგარინი 1848 წელს მივლინებულ იქნა კავკასიის მეფისნაცვალთან კნიაზ მიხაილ სემენოვიჩ ვორონცოვთან "გამოსაყენებლად სამეცნიერო და მხატვრული მიზნებისთვის".
ცოცხალი სურათების კიდევ ერთი დადგმა ქართული ლიტერატურის კლასიკოსისა და საზოგადო მოღვაწის ილია ჭავჭავაძის სახელს უკავშირდება. ის სწავლობდა სანქტ-პეტერბურგში და ხშირად ესწრებოდა თეატრალურ წარმოდგენებს. 1858 წელს რუსეთში გასტროლები ჰქონდა შექსპირის გმირების გამორჩეულ შემსრულებელს ამერიკელ მსახიობს აირა ოლდრიჯს (1807-1867). პეტერბურგელი სტუდენტები აღფრთოვანებული იყვნენ შავკანიანი მსახიობის ნიჭით. როდესაც ი.ჭავჭავაძე სამშობლოში ჩამოვიდა მომდევნო წელს, ტფილისის გიმნაზიის დარბაზში დადგა ცოცხალი სურათები „მეფე ლირიდან“. თავად პოეტმა შეასრულა მეფე ლირის როლი, დადგმაში მონაწილეობდნენ საზოგადოების მაღალი წრის წარმომადგენლები. წარმოდგენას დიდი წარმატება ჰქონდა. შემორჩენილია შემსრულებელთა ჯგუფის ფოტოსურათი და მათი სახელები.
უნგრელი მხატვარი მიხაი ზიჩი (1827-1906) პარიზიდან ტფილისში ჩამოვიდა თავის მოწაფე მერი ეტლინგერთან (1857 - 1934) ერთად მ.ლერმონტოვის ნამუშევრების ილუსტრაციებზე სამუშაოდ.
მ.ზიჩი თავის ძმას ანტალს სწერდა: „კნ. ბარბარე ბარატოვამ, რომელიც ასაკის მიუხედავად, გამოირჩევა შესამჩნევი სილამაზით, მთხოვა საქველმოქმედო მიზნით დამედგმა ცოცხალი სურათები უძველესი ქართული უნიკალური ნაწარმოებიდან „ ვეფხისტყაოსანი“.
1882 წლის 6 თებერვალს ტფილისში მიხაი ზიჩიმ დადგა ცოცხალი სურათები შოთა რუსთაველის "ვეფხისტყაოსნიდან". ხელით დახატული პეიზაჟების ფონზე კოსტიუმებში მონაწილეობა 100-ზე მეტმა სტატისტმა მიიღო. დასახმარებლად მოწვეული იყვნენ ადგილობრივი მხატვრები ჰენრიკ ფილიპოვიჩი, ფელიქს ხოდოროვიჩი, პიოტრ კოლჩინი და თეატრის დეკორატორი ჯუსტიჩი. განზრახული იყო 10 სურათის დადგმა, რისთვისაც დეკორაციები და კოსტიუმები თავად ზიჩის ესკიზების მიხედვით დამზადდა. სპექტაკლში მონაწილეობის მისაღებად მოწვეული იყვნენ ქართული საზოგადოების ცნობილი წარმომადგენლები. ბილეთების ფასი მაღალი იყო. მაყურებლები გენერალურ რეპეტიციაზე 1 მანეთად დაუშვეს. ნახატების ჩვენების ნანატრი საღამო დადგა. ,,ფარდა აიწია და მაყურებელმა დაინახა თინათინას კორონაცია, როგორც სცენა ათას ერთი ღამიდან... მაყურებელი რამდენიმე წამით აღფრთოვანებული იყო ამ სურათით, ფარდა დაეშვა და ისევ ორჯერ აიწია, რომ კიდევ რამდენიმე წამით მაყურებლისთვის სიამოვნება მოეტანა... მეორე სურათში პატარა პაჟები ვერცხლის ლანგრებით ატარებდნენ ხილსა და სასმელლებს... ღამის თორმეტი საათი იყო, როცა ცოცხალი სურათების ჩვენება დაბთავრდა. დიდხანს არ წყდებოდა შეძახილები"ბრავო ზიჩი" და მხატვარმაც ბევრჯერ გამოხატა მადლიერება მაყურებლის მიმართ გულთბილი მიღების გამო, პატივი მიაგო თანაშემწეებს და საზოგადოებას წარუდგინა მხატვრები: ფილიპოვიჩი, ხოდოროვიჩი, კოლჩინი, და ბოლოს კი დეკორატორი ჯუსტიჩი“ ( Кавказ, 1882, No. 34). რეცენზენტებმა აღნიშნეს თეატრში წარმოდგენის ცუდი განათება, რაც ფოტოგრაფებს არ აძლევდა საშუალებას გადაეღოთ ეს მოვლენა. შესაძლოა, პოლონეთში გ. ფილიპოვიჩის მემკვიდრეობაში აღმოჩნდეს მ.ზიჩისთან მისი თანამშრომლობის კვალი.
ზაფხულის თვეებში ჰ.ფილიპოვიჩი მოგზაურობდა, ამიერკავკასიის ხალხებსა და ხედებს უღებდა ფოტოებს. შეადგინა თემატური ალბომები. „კავკასიის ხედები და სახეები: საქართველოს სამხედრო გზა, ტფილისი, აბასთუმანი და ა.შ. ხედები ამ ზაფხულს გადაიღო პირადად მხატვარმა ჰ. ფილიპოვიჩმა და გარწმუნებთ, რომ ეს უახლესი და ნამდვილად მხატვრული კოლექცია უსათუოდ მიიპყრობს მცოდნეთა და მოყვარულთა ყურადღებას ." (Кавказ, 1882, No. 234).
ჰ. ფილიპოვიჩის ფოტოსტუდიაში მშვენიერი საჩუქრის სახით შეგეძლოთ შეგეძინათ საქაღალდეები მოოქროვილი წარწერებით „კავკასიური ხედები“ და „კავკასიური სახეები“.
ფოტოგრაფია "Филипович и Ко." . ხედებისა და ტიპების ახალი კოლექცია დიდ და კაბინეტ- ფორმატში. ალბომები: ფოთი-ტფლისის რკინიგზის, ბათუმის რკინიგზის განშტოება. , ბორჯომის, აბასთუმნის, საქართველოს სამხედრო გზის, ტფილისის. წინა წლების პორტრეტების ნეგატივების უზარმაზარი არქივი. ყველა ნეგატივი შენარჩუნებულია. პორტრეტებისა და სურათების გადაღება დილის 9 საათიდან საღამოს 4 საათამდე. ბავშვების გადაღება მომენტალურად წარმოებს. სურათებს იღებს პირადად მხატვარი ჰ. ფილიპოვიჩი (Кавказ,1883, No229). კლიენტების მოსაზიდად, გაზეთების რეკლამებში ყოველთვის ხაზგასმული იყო, რომ გადაღებას პირადად ახორციელებდა მხატვარი ფილიპოვიჩი. მომდევნო განცხადებები ეხება მხატვრის მეუღლეს, იზაბელა ფილიპოვიჩს.
"ფოტოგრაფია "Филипович и Ко" უკვე მეორე წელია მომენტალური ხერხით, რომელიც სხვა ადგილობრივმა ფოტოგრაფებმა მხოლოდ ახლახან აღმოაჩინეს სანქტ-პეტერბურგში მოგზაურობისას და - გარდა ჩვეულებრივი პორტრეტებისა, თავის პატივცემულ კლიენტებს სთავაზობს ზეთის საღებავებით შესრულებულ ჰელიომინიატურებს, რომელთა ნიმუშებიც. გამოფენილია“ ( Кавказ, 1884 წ. No267).
ჰელიომინიატურებმა ტფილისის საზოგადოების აღიარება დაიმსახურეს.
”ამ დღეებში გვქონდა შესაძლებლობა გვენახა ფილიპოვიჩის ფოტოგრაფიაში გამოფენილი ე.წ. ჰელიომინიატურების კოლექცია. ეს შესანიშნავი კოლექცია გვიჩვენებს, თუ რა ბრწყინვალე შედეგების მიღწევა შეუძლია ფოტოგრაფიას მხატვრის ოსტატურ ფუნჯთან ერთად. აქამდე ცნობილი ხერხებით ძალიან რთული იყო სახის ბუნებრივი ფერისა და გამომეტყველების გამოსახვა. აკვარელით გაფერადებულ ფოტოებს, როგორც წესი, აქვთ მკვდარი სხეულის უსიცოცხლო კოლორიტი და რაღაცნაირი აგურისფერი ტონები, რაც უსიამოვნოდ ჭრის თვალს. ქალბატონი ფილიპოვიჩის ჰელიომინიატურებში ეფექტური განათება შერწყმულია სასიამოვნო და ნაზ კოლორიტთან იმის წყალობით, რომ მხატვარი აკვარელის ნაცვლად ზეთის საღებავებს იყენებს“ ( Кавказ, 1884, No. 271).
იზაბელა ფილიპოვიჩის გარდა, რომელიც დაკავებული იყო პორტრეტების რეტუშირებითა და გაფერადებით, ცნობილია ფილიპოვიჩის ფოტოგრაფიაში მომუშავე კიდევ ერთი ფოტოგრაფის სახელი . ეს იყო სტანისლავ ალექსანდროვიჩ პეტკევიჩი, პოლონეთიდან ციმბირში გადასახლებული ოჯახიდან, რომლის სახელი გვხვდება ასტრახანის, ტფილისისა და ტომსკის საარქივო დოკუმენტებში. 1882 წლის 1 ივნისს ამ 28 წლის პოლონელმა გახსნა ახალი ფოტოგრაფია ასტრახანში, ბ-ნი კლიმაშევსკის ფოტოგრაფიის გვერდით (газ.Астраханский листок,1882, 22 июня).
ამ მოვლენამდე, 1881 წელს, ის ასტრახანში კათოლიკურ ეკლესიაში დაქორწინდა ჩვიდმეტი წლის სუზანა ნაგულევიჩზე, (www.foto-history.livejournal.com/2444469.html 1880-1890 წლების ასტრახანის ფოტოგრაფები)
1884 წელს ს.პეტკევიჩი გადავიდა ტფილისში და მოითხოვა ფოტოგრაფიული დაწესებულების გახსნის ნებართვა:
მის აღმატებულებას
ბატონ ტფილისის გუბერნატორს
აზნაურ სტანისლავ ალექსანდრ-ეს ძე პეტკევიჩის
განცხადება
წარმოგიდგენთ ბ-ნ ასტრახანის გუბერნატორის მიერ მოწოდებულ მოწმობას, რომლის საფუძველზეც მე მქონდა ფოტოგრაფიული დაწესებულება ქ. ასტრახანში და ახლა მსურს იგივე დაწესებულების გახსნა ტფილისის გუბერნიის სხვადასხვა მაზრაში, როგორიცაა: დუშეთი, გორი, სურამი , ბორჯომი და აბასთუმანი. მე მაქვს პატივი ვთხოვო თქვენს აღმატებულებას განკარგულება, რომ მომეცეს მოწმობა ფოტოგრაფიული დაწესებულების გახსნის უფლებაზე ტფილისის გუბერნიის ზემოაღნიშნულ მაზრებსა და რაიონებში.
სტანისლავ პეტკევიჩი
1885 წლის 4 აპრილი (Фонд 17, Опись No3, Дело 2142.)
1885 წლის 11 მაისს გაიცა მოთხოვნილი ნებართვა, თუმცა ს.პეტკევიჩი არ არის 1885 წელს ტფილისში ფოტოგრაფიული დაწესებულებების მფლობელთა სიაში. მოგვიანებით შესაძლებელი გახდა იმის დადგენა, რომ 1889 წელს ს. პეტკევიჩი მუშაობდა ტომსკში ჯულიან ერჟინსკის "ვარშავის ფოტოგრაფიაში". 1896 წელს ფოტოატელიეს მფლობელის გარდაცვალების შემდეგ ს.პეტკევიჩმა მიიღო ნებართვა იმავე ფოტოგრაფიის მფლობელობაზე. ტომსკში მან პირველმა დაიწყო თემატური ალბომების გამოცემა: „ქალაქ ტომსკის ხედები“, „ტომსკის უნივერსიტეტის ხედები “ და ა.შ. («Поляки в Томске (XIX-XX вв).Биографии,2012, ст.439»).
1885 წლის მარტში გ. ფილიპოვიჩმა შესთავაზა ტფილისის საზოგადოებას პორტრეტების გადაღების ორიგინალური ვერსია უძველესი ბიუსტებისა და ქანდაკებების სახით.
დიდი სიახლე !
ფ ო ტ ო ს კ უ ლ პ ტ უ რ ა
ცოცხალი ადამიანების ფოტო პორტრეტები
მარმარილოს ბიუსტებისა და ქანდაკებების სახით
მხატვარ ჰ. ფილიპოვიჩის ორიგინალური გამოგონება .
თქვენ შეგიძლიათ ნახოთ და გადაიღოთ "Филипович и Ко"-ში
(Кавказ, 1885 წ. No65)
პოლონური ფოტოგრაფიის ისტორიკოსი მალგორჟატა კარვიცკა წერს, რომ ფოტოგრაფმა, მხატვარმა და მოქანდაკე ჰ. ფილიპოვიჩმა 1888 წელს ვარშავაში ტფილისიდან ჩამოიტანა თავისი ფოტო ნამუშევრების გამოფენა, რომელთაგან ბევრი შესრულდა "ფოტოსკულპტურის" ტექნიკით. ხელოვნების ცნობილი პოლონელი ისტორიკოსი ვოიცეხ სტაბა თავისი სტატიის დანართში „პორტრეტების კომპანიის ლაბორატორიიდან: პორტრეტი წიგნის თაროზე“ მოჰყავს ფრაგმენტი ა. მალინოვსკის სტატიიდან ჟურნალ „Klosy“-ში (1888, No 1215) „ფოტოსკულპტურები ჰ. ფილიპოვიჩის სახელოსნოდან: „ტფილისელი ლამაზმანები ჰ. ფილიპოვიჩის ფოტოქანდაკებებში (შერეული ტიპები)“: ... ჰ. ფილიპოვიჩმა, რომელსაც ჰქონდა არა მხოლოდ მხატვრის სახელოსნო, არამედ ფოტოსტუდიაც ტფილისში, სამი წლი ადრე დაიწყო ფოტოპორტრეტების დამზადება სხვა ფოტოგრაფებისთვის უცნობი, საკუთარი ორიგინალური იდეის მიხედვით, რომელიც მან პირველად ორი წლის წინ განახორციელა სანქტ-პეტერბურგის ერთ-ერთ ფოტო სტუდიაში. ბიუსტები გაკეთდა როგორც ფოტოსურათი და აღწერიდან გაუგებარია, რას ეფუძნებოდა ფილიპოვიჩის გამოგონების ტექნიკა“.
1888 წელს მხატვარმა მიიღო მაღალი ჯილდო შაჰის კარზე გაწეული ფოტოგრაფიული მომსახურებისთვის. „ამ წლის 15 ნოემბრიდან ტფილისელ მხატვარ-ფოტოგრაფ ფილიპოვიჩს ეძლევა უმაღლესი ნებართვა მიიღოს და ატაროს ლომისა და მზის მე-3 ხარისხის ორდენი, რომელიც მიანიჭა მისმა უდიდებულესობამ სპარსეთის შაჰმა ” (Кавказ, 1888, No331).
„1889 წლის კავკასიური გამოფენა. 4 ივნისს ტფილისის გუბერნიის მთავრობის დარბაზში, გუბერიის მმართველის, ვიცე-გუბერნატორის ა.ი.ჩაიკოვსკის (კომპოზიტორ პ.ი. ჩაიკოვსკის ძმა) თავმჯდომარეობით გაიმართა ტფილისელი ფაბრიკა-ქარხნების მეპატრონეების შეხვედრა მათი კავკასიურ გამოფენაში მონაწილეობის თაობაზე". ფოტოგრაფია. ჰ. ფილიპოვიჩმა გამოთქვა მზადყოფნა გამოფენისთვის წარმოადგინოს თავისი ფოტოგრაფიული ნამუშევრების სრული ალბომი" ( Кавказ, 1889, No. 147). უცნობია, შეასრულა თუ არა მან თავისი განზრახვა, მაგრამ ცნობილია, რომ წავიდა ბაქოში, სადაც ვორონცოვის ქუჩაზე მდებარეობდა მისი ვარშავის სტუდია „ფოტო-ლუქსის“ ფილიალი. აქ იგი დაუახლოვდა ცნობილ ფოტოგრაფ ა.მიშონს (1858 -1921), საზოგადო მოღვაწეს, ჟურნალისტს, რომელიც ბაქოში 1884 წელს ხარკოვის გუბერნიის ქ სლავიანსკიდან ჩამოვიდა და 1894-1907 წლებში იყო „ქალაქ ბაქოს ყოველწლიური წიგნის“ გამომცემელი , ასევე ილუსტრირებული ჟურნალისა „კავკასია და ცენტრალური აზია ფოტოებსა და აღწერილობებში“, სადაც ის აქვეყნებდა თავის ფოტოებსა და სამოგზაურო ნარკვევებს. ა.მიშონი იყო ბაქოს ფოტოგრაფიის მოყვარულთა წრის ორგანიზაციის ინიციატორი, ამიერკავკასიის, შუა აზიისა და სპარსეთის სახეებისა და ხედების მნიშვნელოვანი კოლექციის შემქმნელი, მონაწილეობას იღებდა ფოტოგამოფენებში და მიიღო მრავალი ჯილდო, იყო პარიზის ფოტოგრაფიის ეროვნული აკადემიის წევრი-ფოტოგრაფი. 1889 წლის 15 სექტემბრიდან 31 ოქტომბრამდე ტფილისში იმართებოდა სასოფლო-სამეურნეო და სამრეწველო საგნების კავკასიური გამოფენა. გამოფენის მფარველი იყო დიდი მთავარი მიხეილ ნიკოლაევიჩი, კავკასიის ყოფილი მეფისნაცვალი. გამოფენის ერთ-ერთი საუკეთესო დეკორაცია იყო ბაქოს ნავთობმრეწველების სპეციალური პავილიონი. ა.მიშონი მიემგზავრება ტფილისში გადაღებების ჩასატარებლად ბაქოს პავილიონის ტერიტორიაზე. ის თავის მუდმივ კლიენტებს აცნობებს, რომ მისი არყოფნის დროს სტუდიაში იმუშავებს ფოტოგრაფი ვარშავიდან. ( www.ourbaku.com ) ასეთი ფოტოგრაფი იმ დროს ბაქოში იყო ჰ.ფილიპოვიჩი. კავკასიის გამოფენაზე მუშაობისთვის ა.მიშონმა მიიღო ძვირფასი საჩუქარი დიდი მთავრისაგან მიხაილ ნიკოლაევიჩისაგან,ხოლო გამოფენის საექსპერტო კომისიამ ბარონ ა.ი. ნიკოლაის ხელმძღვანელობით ოქროს მედლები გადასცა ბაქოში ნავთობის წარმოებაში ჩართულ კომპანიებს, ძმებს ნობელებს, ძმებს სიმენსებს , კასპიის ამხანაგობას და ა.შ. „ნავთობის შესანიშნავი ხარისხისა და ქარხნის სათანადო მართვისთვის“.
ორი შესანიშნავი ფოტოგრაფის თანამშრომლობა გაგრძელდა. მათ შექმნეს ერთობლივი ალბომი "კავკასიური სუვენირი, რომელიც მოიცავს 31 ალბუმინის სურათს, 20 ფილიპოვიჩის და 11 მიშონის. ფილიპოვიჩის ფოტოებზე გამოსახულია ტფილისის ხედები, ქუჩის სცენები, მ. ვორონცოვის ძეგლი, მდინარე მტკვარის ხედები. მიშონის ფოტოებზე ნაჩვენებია ბაქოსა და ნავთობის საბადოების ხედები. ალბომის ზომა 320x420 მმ, ფოტოს ზომა 235x310 მმ. (www.sothebys.com/en/buy/auction/2022/travel - photographs...)
ა. მიშონი ხშირად სტუმრობდა ტფილისს. „კვირას, 17 მაისს, ვერის ერთ-ერთ ბაღში, ტფილისის მოყვარულ ფოტოგრაფთა საზოგადოების წევრებმა მოაწყვეს შეხვედრა, რომლის პროგრამაში შედიოდა უახლესი კონსტრუქციის ახლახან მიღებული აპარატის გამოცდა. რამდენიმე ხედისა და ჯგუფის გადაღებას მოჰყვა სადილი. საღამოს საზოგადოების შენობაში მოისმინეს ბაქოს ფოტოგრაფიული საზოგადოების მდივნის ა.მ. მიშონის მოხსენება საზოგადოების განვითარების ისტორიული კურსის შესახებ (“Кавказ“, 1895, No132).
შემდგომში ა.მიშონი დაეუფლა კინოოპერატორის პროფესიას (1898), გადაიღო რამდენიმე მოკლემეტრაჟიანი დოკუმენტური ფილმი : „ნავთობის შადრევანის ხანძარი ბიბი-ჰეიბატზე“ - 35 წმ., „ნავთობის შადრევანი ბალახანში“ - 35 წმ., „ მატარებლის შემოსვლა რკინიგზის სადგურში ", "ბაზრის ქუჩა გამთენიისას" ... შემდგომში იგი აღიარეს აზერბაიჯანული კინოს ფუძემდებლად. 1908 წელს იგი ოჯახთან ერთად დაბრუნდა სლავიანსკში ( ხარკოვის გუბერნია).
ტფილისის გუბერნატორის კანცელარია 1890 წლის 19 ივნისი „ბატონ ტფილისის პოლიციის უფროსს. გასულ 1887 წელს გუბერნიის ხელისუფლებამ აზნაურ ჰენრიკ ფილიპოვიჩის სახელზე გასცა ცნობა No2274, რომლითაც მას თბილისში ფოტოგრაფიული დაწესებულების ფლობის ნებართვა მისცა. ახლა, როგორც დასახელებული პირის მეუღლის შუამდგომლობიდან ჩანს, აღნიშნული მოწმობა დაკარგულია, ასეთი გარემოება წარმოშობს შუამდგომლობას აღნიშნული დოკუმენტის ასლის გაცემის შესახებ. ოფისში არსებული ინფორმაციით, ირკვევა, რომ აღნიშნულმა ფილიპოვიჩმა, ტფილისიდან გასვლისას, ამის შესახებ არ შეატყობინა გუბერნიის ადმინისტრაციას და არ მიუთითა პირი, რომლისთვისაც მას უნდა გადაეცა უფლებამოსილება ფოტოგრაფიული ატელიეს მუშაობაზე. ამის შედეგად და გუბერნიის უფროსის ბრძანებით, კანცელარიას აქვს პატივი, სთხოვოს თქვენს უმაღლესობას, გამოუცხადოს ქალბატონ ფილიპოვიჩს, რომ მისი შუამდგომლობა არ შეიძლება დაკმაყოფილდეს და მისი დაწესებულება უნდა დაიხუროს მანამ, სანამ იგი დამოუკიდებლად არ მიიღებს ნებართვას დაწესებულების შენარჩუნებაზე მისი პასუხისმგებლობით.
კანცელარიის მმართველი ა.კუდრიავცევი
მისი თანაშემწის მ/შ ნ. კარახანოვი ( Фонд No17, oп. 1, д 2830, с. 513)
მხატვრის გრძელი მოგზაურობა დასრულდა. 1892 წლის 11 მარტს ფილიპოვიჩმა სამუდამოდ დატოვა ამიერკავკასია და გაემგზავრა ვარშავაში. (Фонд No26, oп.3, д. 3249 ). იზაბელა ფილიპოვიჩი დარჩა ტფილისში. მისი მომავალი ცხოვრების გარემოებები რთული ჩანს.
„ტფილისის მე-3 მომრიგებელი განყოფილების ბოქაული გაიბოვი სამოქალაქო სამართალწარმოების წესდების 1030-ე მუხლის საფუძველზე აცხადებს, რომ 1892 წლის 30 ივლისს დილის 10 საათზე გაიმართება იზაბელა ფილიპოვიჩის ქონების საჯარო გაყიდვა, რომელიც შედგება სხვადასხვა საყოფაცხოვრებო ნივთებისა და ფოტოგრაფიული საგნებისგან, შეფასებული 140 რუბლად. გაყიდვა მოხდება ტფილისის მე-9 უბანში კნ.ვორონცოვის ძეგლთან“ (Кавказ, 1892. No 194).
ქ. ტფილისის პოლიციის უფროსის 1897 წლის 17 სექტემბრით დათარიღებული მოხსენებიდან ტფილისის გუბერნატორისადმი ცნობილი ხდება, რომ ქალბატონმა ფილიპოვიჩმა აიღო ნებართვა ფოტოატელიეს ფლობაზე სასახლის ქუჩაზე, ქართველ თავადაზნაურთა სახლში, მაგრამ დაწესებულება არ გაუხსნია (Фонд No17, oп.1, д.2830).
ინფორმაცია ქ-ნი იზაბელა ფილიპოვიჩის ტფილისში ყოფნის შესახებ ეროვნული არქივის ფონდ No17 -ში აღარ იძებნება ( Фонд No17, op.1,д 2830, ст. 513)
გიორგი გერსამია
„საქართველოს ფოტოგრაფიის მუზეუმი“
იანვარი, 2024 წელი
